Σημειώσεις για τον νεοφιλελευθερισμό, τη λιτότητα και την άφιξη της Μεγάλης Ύφεσης στην Ελλάδα: Ταξικός πόλεμος στην εποχή του χρηματιστικού καπιταλισμού

 Η ΑΥΓΗ ΕΝΘΕΜΑΤΑ Ημερομηνία δημοσίευσης: 11/11/2012

του Χ. Ι. Πολυχρονίου

Ακριβώς τρία χρόνια πριν, η ελληνική οικονομία ήταν ένας βαριά ασθενής, με το έλλειμμα του προϋπολογισμού να έχει σκαρφαλώσει στο 15,4% και το δημόσιο χρέος να έχει πλησιάσει σχεδόν το 130% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ). Τι είχε συμβεί τότε και τι συμβαίνει από τότε έως σήμερα; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της κρίσης προς το τέλος του 2009 και ποια είναι αυτά προς το τέλος του 2012 - και τι πρέπει να γίνει; Ακολουθούν σημειώσεις για τον ταξικό πόλεμο που διεξάγεται στη χώρα από την ΕΕ του χρηματιστικού καπιταλισμού και την εγχώρια ιθύνουσα πολιτική τάξη.

Μορφολογία της ελληνικής καπιταλιστικής συσσώρευσης πριν από την κρίση

1. Από τη μεταπολίτευση και μετά, η ελληνική οικονομία ήταν σε μεγάλο βαθμό προϊόν ενός κρατικοκαπιταλιστικού σχηματισμού που λειτουργούσε προς όφελος της αναπαραγωγής της κυριαρχίας του κεφαλαίου έναντι της εργασίας, με τα δυο κυρίαρχα κόμματα να εκτελούν τον ρόλο του υπηρέτη της εγχώριας πλουτοκρατίας και των διεθνών καπιταλιστικών τάσεων.

2. Από την εισαγωγή στο ευρώ, η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας ξεκινά μια κατιούσα πορεία και η οικονομική ανάπτυξη βασίζεται στην καθοδηγούμενη από το χρέος υπερκατανάλωση - μια εκ των μορφών του μοντέλου του χρηματιστικού καπιταλισμού -, ενώ η καπιταλιστική συσσώρευση στη λεηλάτηση των δημοσίων πόρων ως όχημα μετάβασης στη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας και την πλήρη εγκατάσταση των βασικών αρχών της νεοφιλελεύθερης τάξης πραγμάτων.

3. Ο κρατικοκαπιταλιστικός, προς όφελος της πλουτοκρατίας, σχηματισμός δεν επενδύει στη σταθεροποίηση και την πραγματική ανάπτυξη της οικονομίας στο πλαίσιο της πλήρους απασχόλησης και στη διαμόρφωση ενός ανθρώπινου και αποτελεσματικού κοινωνικού κράτους, αλλά στη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού κλίματος για γρήγορη και μαζική συσσώρευση εκ μέρους του κεφαλαίου (χρηματιστηριακά σκάνδαλα, κερδοσκοπικές φούσκες στην αγορά ακινήτων, επενδυτικές δραστηριότητες με στόχο τον άμεσο και γρήγορο ιδιωτικό πλουτισμό, κατασπατάληση των δημόσιων πόρων, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 κ.ο.κ.).

4. Η υπεροχή της χρηματιστικοποίησης της οικονομίας συνοδεύεται από την επιβολή οικονομικών πολιτικών που οδηγούν στην απορρύθμιση, την αυξανόμενη εκμετάλλευση της εργασίας και σε έντονες οικονομικές ανισότητες, οι οποίες, σε συνδυασμό με την οπισθοδρομική φύση του ελληνικού κράτους και των κοινωνικών πολιτικών, μετατρέπουν την Ελλάδα σε μια από τις πλέον άνισες κοινωνίες στην Ευρώπη.

5. Ο κρατικός δανεισμός και η υπερχρέωση του ιδιωτικού τομέα ακολουθούν την τροχιά της πτώσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και επεκτείνονται ανάλογα με τους ρυθμούς εμβάθυνσης της επερχόμενης κρίσης, την οποία η ιθύνουσα πολιτική τάξη προσπαθεί με διάφορες αλχημείες να εξορκίσει, ενώ ταυτόχρονα την ενδυναμώνει με συνεχείς παραχωρήσεις στα μεγάλα και κεκτημένα συμφέροντα.

6. Η χρηματοοικονομική κρίση που ξεσπά στις ΗΠΑ το 2007-8 φτάνει γρήγορα στις όχθες της άλλης πλευράς του Ατλαντικού. Η πιο ευάλωτη μορφή του χρηματιστικού καπιταλισμού --η ελληνική οικονομία, στηριζόμενη στην υπερκατανάλωση με βάση το χρέος--, με την πιο διεφθαρμένη πολιτική τάξη στο τιμόνι, δέχεται πρώτη και χωρίς αντίσταση το σκληρό χτύπημα της Μεγάλης Κάμψης.

Μνημόνια, πεονία, κατάρρευση και νεο-φεουδαλισμός

1. Η προσφυγή της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αποτελούσε για την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου, ως «αυθεντικoύ εκπροσώπου» του νεοφιλελεύθερου σοσιαλισμού, τη μοναδική λύση για την αντιμετώπιση της ελληνικής οικονομίας. Τα ταμειακά αποθεματικά της χώρας είχαν στερέψει επικίνδυνα προς το τέλος του 2009 και οι επαφές με το ΔΝΤ είχαν ξεκινήσει πολύ πριν την προσφυγή στον μηχανισμό στήριξης και τη «σωτηρία» της Ελλάδας από τη χρεοκοπία.

2. Η ελληνική κυβέρνηση παραχώρησε κάθε πρωτοβουλία στο ΔΝΤ και την ΕΕ για το πακέτο διάσωσης καθώς ήταν πολιτικά προσηλωμένη στα διεθνή κέντρα εξουσίας και ιδεολογικά ευθυγραμμισμένη με τη «Νέα Συναίνεση στη μακροοικονομία».

3. Η κρίση στην Ελλάδα είναι η μοναδική περίπτωση καθαρής δημοσιονομικής κρίσης στην ευρωζώνη.

4. Χώρες χωρίς κυρίαρχη νομισματική πολιτική (το ευρώ αποτελεί «ξένο» νόμισμα για τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης) είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις χρηματοπιστωτικές κρίσεις και στις κρίσεις χρέους, διότι έχουν απολέσει το δικαίωμα της δημιουργίας «κρατικού χρήματος».

5. Οι συσταλτικές πολιτικές στην ΕΕΕ αποτελούν αντίδραση στην ελλειμματική αρχιτεκτονική του ευρωσυστήματος.

6. Η λιτότητα αποτελεί την αιχμή του δόρατος του χρηματιστικού καπιταλισμού, στην προσπάθειά του για την αποπληρωμή του χρέους και στη διατήρηση της κυριαρχίας του σε μια εποχή έντονης και γενικευμένης καπιταλιστικής κρίσης.

7. Η συσταλτική δημοσιονομική πολιτική και τα μέτρα λιτότητας διαμορφώνουν ένα σπιράλ χρέους-ύφεσης-λιτότητας, αποκλείοντας κάθε προοπτική για ανάπτυξη.

8. Έθνη, κυβερνήσεις, κοινωνίες και βιομηχανίες καταβάλλουν το τίμημα της χρηματιστικοποίησης της οικονομίας και του ταξικού πολέμου που διεξάγει ο χρηματοοικονομικός τομέας και η χρηματοοικονομική ελίτ εναντίον των δημοσίων φορέων, του κοινωνικού κράτους, των μισθωτών και των συνταξιούχων.

9. Η πεονία (peonage) και ο νεο-φεουδαλισμός επιβάλλονται ως αναγκαστικές συνθήκες των ανεξάντλητων ταξικών επιθέσεων του χρηματιστικού καπιταλισμού και των εθνικών κυβερνήσεων που λειτουργούν ως δορυφόροι του.

10. Η ελληνική οικονομία είναι έτοιμη να εισέλθει σε μια Μεγάλη Ύφεση ανάλογη με αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών την δεκαετία του 1930, με την «εγχώρια τρόικα» να την ωθεί σε πλήρη αδιέξοδο. Το ΑΕΠ θα συνεχίσει τη γεωμετρική του συρρίκνωση το 2013 σε σχέση με τα μέτρα λιτότητας, με την Ελλάδα να βιώνει την μεγαλύτερη πτώση ευρωπαϊκής οικονομίας σε εποχή ειρήνης: η ανεργία ξεπερνά ήδη το 25% και οδεύει σταθερά προς το 30%, η φτώχεια εξαπλώνεται πλέον σε πάνω από το 25% του πληθυσμού, ενώ το χρέος συνεχώς διογκώνεται, ξεπερνώντας το 175% στο τέλος του έτους, από 128% που ήταν το 2009.

11. Το ευρώ ως ασπίδα προστασίας στην οικονομική κρίση αποτελεί ψευδές και ξεδιάντροπο πρόσχημα της ιθύνουσας πολιτικής τάξης (χωρίς αυτό να συνεπάγεται υποχρεωτικά στήριξη για επιστροφή στη δραχμή, ωστόσο αυτή είναι μια εξέλιξη στην οποίαμπορεί αναπόφευκτα να οδηγηθεί η χώρα και για την οποία θα πρέπει να προετοιμαστεί).

12. Η εναλλακτική επιλογή στο σημερινό δίλημμα αναφορικά με τις πιέσεις της τρόικας για περαιτέρω περικοπές και πλήρη κατάρρευση των εργασιακών σχέσεων είναι το άμεσο κλείσιμο της τρύπας στο δομικό έλλειμμα (λιγότερο από 2,5 δισ. ευρώ) με την επιβολή φόρων στους πλούσιους και τους έχοντες και την απόρριψη της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών, που θα συνοδεύεται με την υποχρεωτική κρατικοποίησή τους, εφόσον η ΕΕ αρνηθεί ανάλογη μεταχείριση με αυτή των τραπεζών της Ισπανίας. Η δόση των 31,5 δισ. ευρώ έχει εξελιχθεί στην απόλυτη παγίδα για την ολοκλήρωση της ακραίας νεοφιλελεύθερης οικονομική πολιτικής που επιθυμούν να επιβάλλουν το Βερολίνο, οι Βρυξέλλες, το ΔΝΤ και ένα μέρος του εγχώριου οικονομικού κατεστημένου -- με μοναδικό στόχο τη σταθεροποίηση του τραπεζικού τομέα, ανεξαρτήτως του κόστους στην πραγματική οικονομία και την υπόλοιπη κοινωνία.

13. Εναλλακτικές λύσεις υπήρχαν και υπάρχουν. Ως ένα επιπλέον παράδειγμα, επιβάλλεται η άμεση εφαρμογή του «εργοδότη της εσχάτης προσφυγής» για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ανεργίας. Ο δημόσιος τομέας, όταν ο ιδιωτικός καταρρέει, είναι αναπόφευκτα ο μόνος φορέας με τη δυνατότητα να οδηγήσει στην ανάκαμψη της οικονομίας, και αυτό επιβεβαιώνεται από άπειρα ιστορικά περιστατικά. Αυτό ωστόσο απαιτεί η Ελλάδα να αναπροσαρμόσει τη διπλωματική και πολιτική της απέναντι στη ΕΕ και η ελληνική κοινωνία να απορρίψει πλήρως τον νεοφιλελευθερισμό και τα κόμματα της υποταγής και της υποτέλειας. Η ώρα για μαζική ταξική αντεπίθεση από τη λαϊκή βάση είναι τώρα. Αύριο πλέον θα είναι μάλλον πολύ αργά.

Υστερόγραφο: Η υπόθεση της δόσης των 31,5 δισ. ευρώ έχει εξελιχθεί σε πραγματικό θρίλερ, καθώς υπάρχουν έντονες διαφορές απόψεων για τον χειρισμό της ελληνικής κρίσης χρέους μεταξύ ΔΝΤ και Βερολίνου/Βρυξελών. Και οι δύο πλευρές είναι υπέρ των μέτρων που ψηφίστηκαν από τους 153 έλληνες βουλευτές την Τετάρτη, ωστόσο το ΔΝΤ πιέζει για μια νέα, μεγάλη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, τη στιγμή που η Γερμανία και η ΕΚΤ δεν θέλουν καν να ακούσουν γι’ αυτό το σενάριο. Στο πλαίσιο αυτό, το ΔΝΤ φαίνεται να έχει δηλώσει στην ελληνική κυβέρνηση πως θα ήταν σφάλμα να δεχθεί την επόμενη δόση! Αλλά δεν νομίζω να χαρακτήρισε ποτέ κανείς την κυβέρνηση Σαμαρά-Στουρνάρα έξυπνη. Για άλλη μια φορά, οι ελληνικές κυβερνήσεις αποδεικνύονται ανίκανες σε βαθμό κακουργήματος.

[Σχόλια και συζήτηση για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]

Ο Χ. Ι. Πολυχρονίου είναι ερευνητής και Policy Fellow στο Ινστιτούτο Οικονομικών Levy του Bard College στη Νέα Υόρκη.