Οι άνθρωποι είναι οι πράξεις τους

του Βαγγέλη Παπαδάκη

Η ΑΥΓΗ  ΕΝΘΕΜΑΤΑ 27 Οκτωβρίου 2012

Άουγκουστ Μάκε, “Κορίτσια κάτω από δέντρα”

Η ιδεολογία δεν αποτελεί μια απατηλή παρανόηση της πραγματικότητας, μια κουρτίνα που μας εμποδίζει να δούμε την αλήθεια. Αν ήταν έτσι, θα αρκούσε να τραβήξουμε την κουρτίνα. Η ιδεολογία βρίσκεται μέσα στην ίδια την κοινωνική πραγματικότητα, που την αναπαράγουμε με τις πράξεις μας, και ενέχει την άγνοιά μας για ό,τι αφορά την ουσία αυτής της πραγματικότητας.

Σε αυτό τον χαρακτήρα της ιδεολογίας εδράζεται ο βιοπολιτικός καπιταλισμός, που επιδιώκει να διαχειριστεί όχι μόνο τον νου, αλλά και το σώμα και τις συμπεριφορές των ανθρώπων, αποσκοπώντας στη δημιουργία υπάκουων υπηκόων. Η βιοπολιτική, κυρίως μέσα από τη σωματική πειθαρχία, τον συναισθηματικό έλεγχο και τη συμμόρφωση, και λιγότερο μέσα από τις ιδέες, επιδιώκει την ενσωμάτωση των πολιτών στο σύστημα. Όλες οι ιδέες επιτρέπονται, αρκεί οι συμπεριφορές να ελέγχονται. Εκεί αποσκοπεί ο σχεδιαζόμενος από την κυβέρνηση έλεγχος των συγκεντρώσεων και πορειών, εκεί αποσκοπούσε η βίαιη εκδίωξη των «Αγανακτισμένων» από το Σύνταγμα: δεν είχε μόνο πολιτική διάσταση (να πάψουν να υπάρχουν ως πόλος συσπείρωσης της λαϊκής διαμαρτυρίας) αλλά και ιδεολογική: να πάψει η πλατεία να υπαγορεύει μια διαφορετική καθημερινότητα στην πόλη, με τις ιδεολογικές συνέπειες που είχε αυτό.

Τηρουμένων των αναλογιών, «οι πλατείες» είναι σήμερα για την Αριστερά ό,τι ο εκκλησιασμός για τον χριστιανισμό. Σε αυτές, το πλήθος, ανυπάκουο στην πειθαρχία του σώματος που υπαγορεύει η βιοπολιτική του νεοφιλελευθερισμού, αρνούμενο τον συναισθηματικό έλεγχο που ασκεί ο φόβος και μη συμμορφούμενο, παρήγαγε μια αντιστασιακή ιδεολογία. Αντιμετωπίστηκε με τη στυγνή βία, καθώς η εξουσία εξασφαλίζει σήμερα την ιδεολογική της ηγεμονία, κυρίως με τη χρήση της βίας και τον φόβο.

Στην Ελλάδα, τα τελευταία 20-25 χρόνια, ο νεοφιλελευθερισμός επικράτησε ιδεολογικά βασιζόμενος σε τρεις συνιστώσες: τον ατομισμό, τον πλουτισμό και τον καταναλωτισμό. Καμία τους δεν κινείται στενά στο χώρο τον ιδεών. Η βιοπολιτική του νεοφιλελευθερισμού, με τη βοήθεια τραπεζών, ΜΜΕ και Αστυνομίας, διέστρεψε το κοινωνικό ήθος, διαλύοντας τις κοινωνικές σχέσεις, διασπώντας τις κοινωνικές τάξεις και επιβάλλοντας σε μεγάλο τμήμα του κόσμου μια «ιδεολογική τελετουργία» καθημερινής ζωής, σε εκφάνσεις της οποίας εκφράζονταν οι συνιστώσες αυτές: δουλειά με σκυμμένο κεφάλι, καριερισμός και με κάθε τρόπο πλουτισμός, υπερδανεισμός και shopping-therapy, life style, ωχαδελφισμός… Η αποτυχία της Αριστεράς ήταν ότι δεν μπόρεσε να διακρίνει πως το διακύβευμα ήταν το σύνολο της καθημερινότητας των ανθρώπων που παρήγαγε τη συντηρητική ιδεολογία. Αντέδρασε λοιπόν κυρίως με λόγια και αποσπασματικές καταγγελίες, όχι με συλλογικές πράξεις που θα παρήγαγαν άλλες ιδέες, μη βοηθώντας, έτσι, στην ανάπτυξη ενός μεγάλου κινήματος αντίστασης. Τελικά, τα πράγματα αφέθηκαν να οδηγηθούν στην παθητικότητα «της πολιτικής από τον καναπέ» μπροστά στην τηλεόραση. Ωστόσο, είχαμε και περιπτώσεις αντίστασης.

Στην Κερατέα, λ.χ., οι κάτοικοι για μήνες, μέρα-νύχτα, αντιστάθηκαν, στους δρόμους της πόλης και στους γύρω αγρούς, στην εφαρμογή μιας αυθαίρετης απόφασης της κυβέρνησης Παπανδρέου. Μέσα από αυτή τη δράση αναδύθηκαν και εκφράστηκαν αξίες, ξεχασμένες ίσως, όπως η υπεράσπιση της αξιοπρέπειας, η κοινωνική αλληλεγγύη, η επιμονή σ’ έναν κοινό σκοπό, η δημιουργική επινοητικότητα, η αυταπάρνηση. Παράλληλα με το νικηφόρο αποτέλεσμα, η κοινωνική συνοχή στην περιοχή σήμερα είναι θετικά διαφορετική, ενώ συγχρόνως έχει παραχθεί ένας δημιουργικός μύθος, που θα επηρεάσει ανάλογες καταστάσεις: «Κάντε το όπως η Κερατέα».

Στην Αγορά της Κυψέλης δημιουργήθηκε, με πρωτοβουλία κατοίκων, ένα «δοχείο ζωής» όπου καθημερινά εκφραζόταν ένας διαφορετικός τρόπος οργάνωσης του ελεύθερου χρόνου. Αυτός, ανεξάρτητα από το αν οι ιδέες που διακινούνταν ήταν αριστερές ή όχι, παρήγαγε μια ιδεολογία που ερχόταν σε άμεση σύγκρουση με την νεοφιλελεύθερη βιοπολιτική. Γι’ αυτό και έκλεισε την Αγορά ο δήμαρχος με την αστυνομία.

Τελειώνοντας, δύο λόγια ενόψει της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΣΥΡΙΖΑ. Τα κόμματα παράγουν ιδεολογία και προς τα μέσα και προς τα έξω. Εσωτερικά, ο τρόπος που είναι οργανωμένη η καθημερινότητα της κομματικής ζωής παράγει ιδεολογία που πρέπει να συνάδει με τις εκφραζόμενες προς τα έξω ιδέες. Ειδάλλως, αρχίζει η ιδεολογική ασάφεια και ο σταδιακός ιδεολογικός εκφυλισμός. Γι’ αυτό, η οργάνωση ενός μαζικού αριστερού κόμματος, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, πρέπει να μπολιαστεί από τις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες των «πλατειών», ενώ οι συνελεύσεις των οργανώσεων βάσης να αποκτήσουν καταστατικά κύρος και να διαμορφώνουν ουσιαστικά την πολιτικοϊδεολογική συγκρότηση του κόμματος. Έτσι μόνο θα εμπνευστούν όλα τα μέλη να κινητοποιηθούν, να αναλάβουν τις ευθύνες τους, να εξαντλήσουν δημιουργικά τις δυνατότητές τους, προωθώντας αποτελεσματικά τον κινηματικό χαρακτήρα του κόμματος και τροφοδοτώντας παράλληλα την κοινοβουλευτική δράση του.

Επιδίωξη είναι ένα κόμμα που αντλεί από την κοινωνία, εκφράζει κάθε στιγμή την πλειοψηφία της, την εμπνέει και την κινητοποιεί. Όπως είπαμε, οι ιδεολογίες δεν είναι μια κουρτίνα που αρκεί να την τραβήξουμε για να δούμε την πραγματικότητα. Μην ξεχνάμε πως η πραγματικότητα μας εμπεριέχει.

Ο Βαγγέλης Παπαδάκης είναι μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Καλλιθέας