Ο χρόνος και η στιγμή

 Πωλ Ντελβώ, “Γυμνές αγκαλιασμένες γυναίκες”, 1935-40

του Νικόλα Σεβαστάκη

Αν και βαφτισμένη «κόμμα της κίνησης» από τον 19ο αιώνα, η Αριστερά πήγαινε συχνά πιο αργά από τους αντιπάλους της. Και όχι μόνο από το αεικίνητο και εύστροφο Κεφάλαιο.

Η Αριστερά μιλούσε για την Ιστορία και το νόημά της, χάνοντας συχνά τις μικρότερες κλίμακες ή σκοντάφτοντας στις αδιόρθωτες λεπτομέρειες. Η έφεσή της να θεάται τις μεγάλες δομές πίσω από το θέατρο των γεγονότων υπήρξε συγχρόνως δύναμη και αδυναμία της: μπορούσε να αναλύει καλύτερα από άλλους τις γενικές τάσεις και τις έσχατες αιτίες μιας κατάστασης πραγμάτων αλλά αισθανόταν αμηχανία όταν αντιμετώπιζε την ιδιαίτερη περίσταση, την μοναδικότητα της συγκυρίας. Τα πήγαινε καλά με τις αναγκαιότητες αλλά τα χαλούσε όταν συναντούσε το τυχαίο, τα άτακτα ενδεχόμενα και τις περιπλοκές τους. Και εντός της υπήρχε πάντοτε ο φόβος του «οπορτουνισμού», φόβος που συχνά συγκάλυπτε την επιθυμία συντήρησης του κληροδοτήματος παρά την έγνοια για διαφύλαξη των αρχών και των πεποιθήσεων.

Ο σημερινός χρόνος της κρίσης, χρόνος της βίας και της σπουδής, των αλλόκοτων μεταμορφώσεων και των αιφνιδιασμών, θα μπορούσε να ενισχύσει την τάση απόδρασης της Αριστεράς από το συγκεκριμένο. Κάθε κατάσταση ασφυκτικής πίεσης ευνοεί άλλωστε την αγχώδη αναδίπλωση σε θέματα οικεία και στις γνώριμες συνήθειες. Και ο κοινωνικός βρασμός που ζούμε, σπέρνοντας παντού αμφιβολίες και μην αφήνοντας τίποτα άθικτο, θα μπορούσε να ενισχύσει το αντανακλαστικό της «σύσφιξης των γραμμών»: τη γνωστή δηλαδή τάση για αεροστεγή προφύλαξη με σκοπό την αποφυγή μελλοντικών κινδύνων. Μόνο που μια τέτοια τάση αφήνει πάντα την Αριστερά μόνη και έρημη με το είδωλό της. Την μετατρέπει σε αρχειακό έκθεμα ενώ ο καιρός της κρίσης εκθέτει στα αλήθεια την Αριστερά, όπως και όλους τους άλλους, στα μάτια και στην αυστηρή κρίση των πολλών.Αυτό το οποίο ξεχώρισε τον ΣΥΡΙΖΑ  στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι ακριβώς τούτο: ότι φάνηκε να αποδέχεται τη διακινδύνευση προσπαθώντας, με όλες τις αδυναμίες και τα ελλείμματά του, να απαντήσει στη στιγμή. Και νομίζω ότι η διάθεση για απάντηση, για συνάντηση με τα κοινωνικά επείγοντα, αποτελεί μια πραγματική εμπειρία ωρίμανσης. Η Αριστερά κατανοεί ότι πρέπει να ανταποκριθεί σε εκείνους που ζητούν την παρέμβασή της, τη συμβολή της. Αντιλαμβάνεται ότι μόνο απαντώντας σε έναν άλλον, στον άλλον, μόνο έτσι υπάρχει πραγματικά και όχι ως τεχνητή επιβίωση μιας κληρονομιάς. Δεν αποποιείται τις πραγματικές αντιθέσεις περιμένοντας την αρνητική ολοκλήρωση του δράματος.  Δεν φοβάται όμως και τις αντιθέσεις, απλώς για να επιδείξει το είδος σύνεσης που απαιτούν επιτακτικά από αυτήν οι λεγόμενες «υπεύθυνες» γραφίδες. Δεν διακηρύσσει τη σοβαρότητα ως αγαθή βούληση έναντι των ισχυρών αλλά την εννοεί ως μια κοινωνική δέσμευση, δέσμευση πρωτίστως σε εκείνους που υποφέρουν από την οικονομική βία.

Μια τέτοια στάση, προφανώς, δεν είναι εύκολη. Σε κάποιους φαντάζει ρεαλισμός δίχως πολύ ριζοσπαστισμό και σε άλλους το ακριβώς αντίθετο. Για τους μεν είναι αποθέωση της τακτικής χωρίς Αρχές όταν για άλλους συνιστά επικίνδυνη εμμονή σε «ιδεολογήματα» δίχως αίσθηση της πραγματικότητας. Αλλά αυτή η στάση κερδίζει γιατί επιμένει στην ανάγκη απόκρισης σε εκείνον το λαό που εδώ και καιρό απευθύνει έκκληση στην Αριστερά να υπάρξει ως ζωντανή δύναμη. Και ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίζει ουσιαστικά από τη στιγμή που παύει να περιγράφει απλώς την έκταση της κοινωνικής οδύνης, να αποδελτιώνει τις ανισότητες και τις αδικοπραγίες. Όταν μαζί με την ανάλυση της κρίσης και των λόγων της, θέτει προτεραιότητες για την εργασία, για τη δημοκρατία, για τον πρακτικό βίο των συγκεκριμένων ανθρώπων στους καιρούς της σκληρότητας.

Η εκλογική αναμέτρηση της επόμενης Κυριακής θα δείξει σε ποιο βαθμό αυτή η στάση μπόρεσε να διαπεράσει το φράγμα του φόβου και της καταπτόησης. Σε ποιο βαθμό επιβεβαιώνεται η αλήθεια του αιρετικού ρεαλισμού απέναντι στη μνημονιακή νομιμοφροσύνη η οποία, εν τέλει, στηρίζεται στην περιφρόνηση προς την κοινωνική εμπειρία.

Ανεξάρτητα πάντως από την τελική έκβαση της Κυριακής, ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε να ξανακάνει την Αριστερά «κόμμα της κίνησης». Το ερώτημα είναι αν από αυτή την κίνηση θα γεννηθεί μια διαφορετική κοινωνική και παραγωγική εμπειρία στον αντίποδα των κλονισμών που σημαδεύουν τον παρόντα χρόνο. Και σε αυτό το ερώτημα της προοπτικής, της κατάφασης μέσα από την άρνηση, δεν θα δοκιμαστεί απλώς η τύχη μιας πολιτικής παράταξης· θα δοκιμαστεί ο λόγος ύπαρξης της Αριστεράς στην κοινωνία…

Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ