Η Αριστερά μπροστά στην κυβέρνηση της Αριστεράς

Roger de La Fresnaye, “Η ατέλειωτη μεταφορά των κανονιών”, 1911

του Κώστα Αθανασίου

Ξαφνικά, στην Ελλάδα του 2012, χιλιάδες άνθρωποι νιώθουν πως όλα είναι δυνατά, πως όλα μπορούν να γίνουν. Πως η καταστροφή που έζησε ο κόσμος της εργασίας τα τελευταία χρόνια μπορεί να ανατραπεί· πως ίσως ήρθε η ώρα να πληρώσουν την κρίση αυτοί που τη δημιούργησαν.

Έτσι, ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σήμερα μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, καθώς φαίνεται να τον σπρώχνει το κύμα της ελπίδας ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων, μιας και για πρώτη φορά έχει σπάσει το «δίπολο της μοιρολατρίας»: ή ΠΑΣΟΚ ή ΝΔ. Βέβαια, η συγκεκριμένη πολιτική στιγμή φωτογραφίζει ένα συγκεκριμένο σημείο ισορροπίας της ταξικής πάλης. Η δυναμική της μπορεί να μάς γεμίζει τώρα ελπίδα, αλλά ας μην ξεχνάμε πως η ταξική πάλη δεν είναι μονόδρομος, πως δεν υπάρχουν σιδερένιες νομοτέλειες που οδηγούν ευθύγραμμα σε ένα φωτεινό κομμουνιστικό μέλλον. Πως η ταξική πάλη έχει τα βήματα μπρος και τα βήματα πίσω.

Τι εννοούμε ωστόσο λέγοντας «κυβέρνηση της Αριστεράς»; Σίγουρα υπάρχουν κάποια συγκυριακά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας κυβέρνησης, υπάρχουν όμως και ορισμένα γενικότερα («ταυτοτικά», θα λέγαμε) στοιχεία, τα οποία οφείλει πάντα να έχει μια κυβέρνηση για να είναι κυβέρνηση της Αριστεράς. Θα αναφέρω πέντε τέτοια ταυτοτικά στοιχεία, ίσως τα βασικότερα.

1. Το ταξικό πρόσημο. Μέσα σε μια τέτοια γενικευμένη κρίση, η κυβέρνηση της Αριστεράς θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια σύνθετη συνθήκη, με πολλές όψεις: τα αυξημένα προβλήματα της κοινωνίας, μιας κοινωνίας που δεν αντέχει άλλο· μια, πρωτοφανή ίσως, επίθεση από όλα τα κέντρα εξουσίας (πολιτικό σύστημα, ΜΜΕ, τράπεζες και κεφάλαιο, διεθνείς οργανισμοί)· μια διαλυμένη οικονομία· μια αυταρχική «δημοκρατία» έκτακτης ανάγκης, όπου το κράτος δεν διαμεσολαβεί την κοινωνική σύγκρουση αλλά τοποθετείται ανοιχτά με ταξικό τρόπο, ως ψηφίδα του «μετώπου του κεφαλαίου»· τις αυξημένες ελπίδες της κοινωνίας, ακόμα και την ανυπομονησία της.

Ο δρόμος, λοιπόν, που θα έχει να περπατήσει η κυβέρνηση της Αριστεράς θα είναι δύσκολος. Θα πρέπει να βρει ισορροπίες ανάμεσα στο προγραμματικό/οραματικό της πρόταγμα και στα άμεσα, «ρεαλιστικά» (κακόφημος ο όρος…), μέτρα. Να κάνει ιεραρχήσεις άμεσων μέτρων και μεσοπρόθεσμων ή μακροπρόθεσμων στόχων. Να βρει αυτό που ο Σ. Ζίζεκ αποκαλεί «συνδυασμό μιας πολιτικής με αρχές με τον ανελέητο πραγματισμό». Στα άμεσα μέτρα, πρέπει να συμπυκνώνονται τα πιο βασικά βήματα ανόρθωσης της κοινωνίας, μαζί με βήματα αποκατάστασης της δημοκρατίας. Και ας μην ξεχνάμε ότι, στη δεδομένη συγκυρία, ακόμα και ελάχιστα «μεταρρυθμιστικά»-διορθωτικά μέτρα μπορούν να θεωρηθούν «επαναστατική κατρακύλα».Εδώ έρχεται λοιπόν το πρώτο ταυτοτικό χαρακτηριστικό: ακόμη κι αν η κυβέρνηση της Αριστεράς δεν μπορεί να πετύχει όσα θα έπρεπε ή θα περίμενε η κοινωνία για το πρώτο διάστημα, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι σαφές ότι όλα της τα μέτρα, όσο περιορισμένα κι αν είναι, έχουν ταξικό πρόσημο και στίγμα, είναι υπέρ των φτωχών και κατά των πλούσιων. Η Αριστερά οφείλει να θυμάται ότι δεν μιλάει εκ μέρους κάποιου φαντασιακού εθνικού ακροατηρίου αλλά είναι εξ ορισμού μεροληπτική, υπέρ των φτωχών και των εργαζομένων και κατά του κεφαλαίου — κάτι που αποτυπώνεται τόσο στην αναδιανομή του πλούτου όσο και σε ζητήματα με ισχυρή συμβολική αξία (π.χ. ραδιοτηλεοπτικές συχνότητες,  νόμος περί ευθύνης υπουργών κ.ά.).

2. Η κυβέρνηση της Αριστεράς οφείλει να αναλάβει και μια μεγάλη ιδεολογική μάχη ενάντια σε όλες τις αξίες του νεοφιλελευθερισμού που έχουν κυριαρχήσει στις κοινωνίες της τηλεόρασης: τον καταναλωτισμό, τον ατομισμό, την προσωποποιημένη «ελεύθερη αγορά» που εκνευρίζεται και δυσπιστεί, την απαξίωση του δημόσιου τομέα, την «ανάπτυξη». Κομμάτι αυτής της μάχης είναι και η ιδεολογική σύγκρουση με το αυτονόητο της φυσικοποιημένης κρίσης και του φυσικοποιημένου καπιταλισμού. Ταυτόχρονα, οι ιδεολογικές αρχές της Αριστεράς πρέπει να αποτυπώνονται και στις αποφάσεις που παίρνει η κυβέρνηση, όσο δύσκολα θέματα κι αν αφορούν (π.χ. μετανάστες).

3. Η κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να κυβερνάει με την κοινωνία στον δρόμο. Μια κυβέρνηση έχει πάντα, σχεδόν εξ ορισμού, ανταγωνιστική σχέση με το κίνημα. Ωστόσο, η κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να αναζητήσει εκείνους τους διαύλους επικοινωνίας και συνέργειας, όσον αφορά τους μεγάλους στόχους που θα θέσει μπροστά της. Είναι δική της η ευθύνη.

Έτσι κι αλλιώς, ο ΣΥΡΙΖΑ μιλούσε πάντα για ένα «μέτωπο πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων», ενώ ίχνη αυτής της λογικής αποτυπώνονται στις κινήσεις του, όταν είχε στα χέρια του τη διερευνητική εντολή και επέλεξε να συναντηθεί με κοινωνικές δυνάμεις, αλλά και σε άλλες επιλογές του.

Η Αριστερά οφείλει να συμβάλλει στην αυτοοργάνωση της κοινωνίας, στη δημιουργία νέων δομών άμεσης δημοκρατίας και κοινωνικού ελέγχου, στη συμμετοχή, στην ανάπτυξη αλληλεγγύης. Όσο κι αν αποτελεί δύσκολο και περίπλοκο ερώτημα το πώς διαπλέκονται οι πολιτικές δυνάμεις με τον γαλαξία των κινηματικών και κοινωνικών δυνάμεων, το κόμμα της Αριστεράς πρέπει να έχει στο μυαλό του τη λογική του ανατρεπτικού κοινωνικοπολιτικού υποκειμένου.

Η ένταση και η κριτική της κυβέρνησης από το κίνημα μπορεί να συνδυάζεται με κινητοποίηση στήριξης σε μείζονες μάχες. Η μαχητική παρουσία του κινήματος στον δρόμο μπορεί σε κρίσιμες στιγμές να αποτελέσει την καλύτερη ασπίδα της κυβέρνησης της Αριστεράς, η οποία δεν πρέπει να φοβάται ή να δυσπιστεί απέναντι στο κίνημα.

Η ψήφος στην Αριστερά δεν είναι ψήφος ανάθεσης, αλλά συμμετοχής και κοινού αγώνα, καθώς και η κοινωνία οφείλει να υπερασπιστεί τις επιλογές της, δεδομένου μάλιστα ότι με μια κυβέρνηση της Αριστεράς η ταξική πάλη και η κοινωνική πόλωση μπορεί να ενταθούν.

Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση της Αριστεράς, σεβόμενη πάντα την αυτονομία του κινήματος, οφείλει ταυτόχρονα να προσπαθήσει να ανατρέψει την παραδοσιακή σχέση κυβέρνησης-λαού.

4. Η σχέση της κυβέρνησης της Αριστεράς με το πολιτικό υποκείμενο της Αριστεράς. Η εμπειρία της στενής σύνδεσης κόμματος και κράτους είναι, προφανώς, τραγική. Υπάρχουν ωστόσο μια σειρά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν, δεδομένης και της συνταγματικής αυτονομίας της κυβέρνησης: Η κυβέρνηση της Αριστεράς λογοδοτεί απλώς στην Κ.Ο.; Θέλουμε μια κυβέρνηση που να «κρίνεται» κάθε τέσσερα χρόνια, στις εκλογές; Η κυβέρνηση της Αριστεράς έχει  αυτόνομη πορεία στην οποία αυτόνομοι υπουργοί χαράσσουν, καθένας και καθεμία, την πολιτική του/της;

Λαμβάνοντας υπόψη την αρνητική εμπειρία της εμπλοκής κόμματος-κράτους, η κυβέρνηση της Αριστεράς οφείλει να διερευνήσει νέους τρόπους διαβούλευσης και σύνδεσης με τη βάση, τη συλλογικότητα και τους συλλογικούς τρόπους λήψης αποφάσεων, με «εξωθεσμικές» μορφές λαϊκής αυτοοργάνωσης και κοινωνικού ελέγχου. Οφείλει να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους συνδέεται και με το πολιτικό υποκείμενο της Αριστεράς, το οποίο έτσι κι αλλιώς έχει χαράξει, με τις συλλογικές του διαδικασίες, ένα σύνολο προγραμματικών κατευθυντήριων αξόνων στους οποίους (θα πρέπει να) κινείται η κυβέρνηση της Αριστεράς.

Με αυτή την έννοια, έχει μεγάλη σημασία η συγκρότηση και η λειτουργία του πολιτικού υποκειμένου. Έτσι, ο αγώνας για τη δημοκρατία μέσα στο κόμμα και για την Αριστερά μέσα στην Αριστερά είναι μάχη εξίσου σημαντική με τον αγώνα της Αριστεράς μέσα στην κοινωνία, μιας και, όσο κι αν μεγαλώνει η Αριστερά, αν πάψει να χτυπάει η μικρή κόκκινη καρδιά της τότε πεθαίνει.

5. Η κυβέρνηση της Αριστεράς δεν είναι απλώς μια φάση στην εναλλαγή της διαχείρισης του καπιταλιστικού συστήματος. Η πολιτική της πρέπει να είναι μια τομή προς τον αντικαπιταλιστικό δρόμο, ένα βήμα προς τη σοσιαλιστική κοινωνία που ονειρεύεται, που ονειρευόμαστε. Όπως άλλωστε λέει η απόφαση της Πανελλαδικής Συντονιστικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ (Φεβρουάριος 2012), «σε όλους αυτούς τους αγώνες η Αριστερά πρέπει να αφήνει το οραματικό της αποτύπωμα για μια άλλη κοινωνία, να πλάθει το αυριανό, σοσιαλιστικό αντιπαράδειγμα στον καπιταλισμό».

***

Ο κίνδυνος για μια κυβέρνηση της Αριστεράς είναι διπλός: η ενσωμάτωση και η ανατροπή. Πιστεύω πως η επιμονή της σε αυτά τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά της θα την ενδυναμώνει και θα την προστατεύει και από τους δύο κινδύνους.

Όχι πως είναι απλό, σίγουρα είναι δύσκολο. Πάντως, για να κρατήσει η κυβέρνηση της Αριστεράς αυτά τα στοιχεία της ταυτότητάς της, λεφτά δεν χρειάζονται. Είναι θέμα πολιτικής επιλογής. Ίσως καμιά φορά οι δυσκολίες είναι περισσότερο ενδογενείς. Έτσι κι αλλιώς όμως, ας μην ξεχνάμε ότι με μια έννοια και η Αριστερά κομμάτι του παλιού κόσμου είναι. Μπροστά σε πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως η πιθανότητα μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, πρέπει κι αυτή να αλλάξει. Και μπορεί να αλλάξει, αρκεί να μην αλλάξει ορισμένα ταυτοτικά χαρακτηριστικά της. Αρκεί να μείνει πιστή σε ένα βασικό ιδεολογικό πλαίσιο, να επιμείνει στην ταξική πολιτική της και να αναπνέει τον καθαρό αέρα των κινημάτων.

Ο Κώστας Αθανασίου είναι συντονιστής της γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ. Το άρθρο βασίζεται στην ομιλία του στην εκδήλωση των «Ενθεμάτων» και RedNotebook «Τι σημαίνει κυβέρνηση της Αριστεράς»; (1.6.2012). Η ομιλία του Θόδωρου Παρασκευόπουλου, στην ίδια εκδήλωση, θα δημοσιευθεί την επόμενη Κυριακή.