Σημειώσεις πάνω στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ

Tου Βαγγέλη Αντωνίου.

Το ρεύμα νίκης του Σύριζα φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμο. Υπάρχει μια συνεχώς διογκούμενη κοινωνική δυναμική που θέλει να κρατήσει όρθια την ελπίδα και την απαντοχή του λαού για ένα καλύτερο αύριο. Άλλωστε, κανείς ποτέ δε νίκησε μόνο με φτηνό εμπόριο τρόμου. Το αστικό μέτωπο είναι εντελώς ανίσχυρο να οικοδομήσει έστω και μια ισχνή κοινωνική συμμαχία. Γι’ αυτό και θα ηττηθεί. Δίνει πια μόνο μάχες χαρακωμάτων, με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη μέρα. 

Η επόμενη μέρα είναι και για όλους εμάς, που δίνουμε μάχες από διαφορετικό αριστερό μετερίζι απ’ αυτό των συναγωνιστών του Σύριζα, το μεγάλο στοίχημα. Η συγκρότηση κυβέρνησης με κορμό μια αριστερή δύναμη, η ευρωπαϊκή και διεθνής εμβέλεια που μπορεί να έχει αυτό το γεγονός, η προοπτική να δοθούν από καλύτερες θέσεις και να κερδηθούν μάχες με φιλολαϊκό, ριζοσπαστικό πρόσημο, είναι ζητήματα με τεράστια ιστορική φόρτιση, για το σύνολο της ελληνικής αριστεράς, που επωμίζεται μεγάλες ευθύνες.

Κάποιοι επιλέγουν την τακτική του σκαντζόχοιρου. Και δυστυχώς θα το πληρώσουν. Οι υπόλοιποι, φαίνεται να επιλέγουν την εμπλοκή. Και όντως πρέπει να εμπλακούμε. Όχι φυσικά στη λογική του σιωπητήριου, αλλά με ανάδυση των αντιθέσεων και προσπάθεια ώσμωσης και σύνθεσης, με συναγωνιστική διάθεση για συμπόρευση, έχοντας την αίσθηση ότι βρισκόμαστε μπροστά στην προοπτική συγκρότησης ενός «ιστορικού μπλοκ» που μπορεί, στο έδαφος της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης, να ανιχνεύσει τα μονοπάτια της διεκδίκησης της πολιτικής εξουσίας.

Στο κλίμα αυτό που διαμορφώνεται, όπως είναι φυσικό, γίνεται πολλή συζήτηση για το πρόγραμμα του Σύριζα. Για το χαρακτήρα του, τις αντιφάσεις και τα όριά του. Πάνω σ’ αυτό ορισμένες σκέψεις:

1. Δεν έχει κανένα μα κανένα νόημα να γίνεται κριτική στο πρόγραμμα του Σύριζα από τη σκοπιά της ιδιαίτερης ιδεολογικής αφετηρίας του καθενός μας. Ασφαλώς δεν  είναι πρόγραμμα σοσιαλιστικού μετασχηματισμού ούτε το πρόγραμμα της κομμουνιστικής απελευθέρωσης. Άλλωστε, όλες μα όλες οι προτάσεις που είχαν κατατεθεί – απ’ όσους είχαν κατατεθεί, γιατί κάποιοι, όπως το ΚΚΕ, ουδέποτε μπήκαν στη βάσανο της στρογγυλής τραπέζης – αφορούσαν ένα πρόγραμμα που θα μπορούσε ν’ αποτελέσει τη βάση μιας μετωπικής αριστερής συμπαράταξης  για έξοδο απ’ την κρίση προς όφελος των δυνάμεων της εργασίας. Ένα πρόγραμμα μεταβατικό. Απ’ αυτή και μόνο τη σκοπιά έχει νόημα να γίνεται κριτική στο πρόγραμμα του Σύριζα.

2. Ένα μεγάλο τμήμα του προγράμματος του Σύριζα αφορά το χαρακτήρα και τον προσανατολισμό των μεταρρυθμίσεων που χρειάζεται η ελληνική κοινωνία. Ιδιαίτερα στο οικονομικό σκέλος του, οι μεταρρυθμίσεις που περιγράφει κινούνται σε κατεύθυνση δημοκρατική, γενικά φιλολαϊκή και αντινεοφιλελεύθερη. Ορισμένες αναφέρονται στη διαχείριση, εισάγοντας υπερώριμες αλλαγές αστικού εκσυγχρονισμού και εκδημοκρατισμού, άλλες βεβαίως αποτελούν τομές που μπορούν να οδηγήσουν σε κατεύθυνση προοδευτική, υιοθετώντας σε μεγάλο βαθμό αιτήματα του συνδικαλιστικού κινήματος. Το κομμάτι αυτό του προγράμματος αποτελεί βεβαίως πεδίο για περαιτέρω συζήτηση, κριτική, εμβάθυνση κ.ό.κ. Αναδεικνύει ασφαλώς και τα όρια των συνθέσεων που μπορούν να επιτευχθούν εντός του συμμαχικού αυτού σχήματος, απεικονίζει το βάθος των αλλαγών που αντιστοιχούν στο σημερινό επίπεδο κοινωνικής συνειδητοποίησης, είναι όμως ένα πλαίσιο ανοιχτό, ενόψει της αναμενόμενης εμβάθυνσης των συγκρούσεων που θα ακολουθήσουν. Ανοιχτό και ευεπίφορο τόσο εκ δεξιών όσο και εξ αριστερών. Και γι’ αυτό άλλωστε δεν έχει κανένα νόημα η συζήτηση που γίνεται, από πολλές πλευρές, για αυτοκατάργηση, ενόψει της τρέχουσας συγκυρίας, των υπόλοιπων σχημάτων και οργανώσεων της αριστεράς, ακόμη και των συνιστωσών του Σύριζα. Όμως, το τμήμα αυτό του προγράμματος του Σύριζα ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ το κρίσιμο τούτη τη στιγμή.

3. Είναι λάθος, λάθος τακτικής και όχι μόνο, να προεξοφλούμε ότι ο Σύριζα θα διαψεύσει τον κόσμο. Να στεκόμαστε μόνο στα όρια, τις αντιφάσεις, τις απουσίες του προγράμματός του. Να μιλάμε για το Σύριζα σαν να είναι η ΔΗΜΑΡ. Μπορεί ασφαλώς εντός του Σύριζα να υπάρχουν «υπολείμματα» τέτοιων απόψεων, με τις οποίες πρέπει να υπάρχει σταθερά ανοιχτό μέτωπο, ας μην προεξοφλούμε όμως αβασάνιστα την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα στις κρίσιμες και αποφασιστικές καμπές που με βεβαιότητα θα έλθουν και μάλιστα σύντομα. Κι αυτό ασφαλώς θα εξαρτηθεί και από μας και από τις άλλες – εντός και εκτός του Σύριζα - αριστερές δυνάμεις. Θα εξαρτηθεί κυρίως από την κοινωνική δυναμική του λαϊκού ρεύματος και στο πως όλοι μας επιδρούμε σ’ αυτήν.

Το οικονομικό πρόγραμμα του Σύριζα δομείται πάνω σε τρεις άξονες-στόχους: Την άμεση υλική ανακούφιση των πλέον χειμαζόμενων κοινωνικών στρωμάτων, την ανακοπή της ύφεσης και την ανάκαμψη και τέλος την προώθηση του προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Από την άποψη των σημερινών προτεραιοτήτων, η ιεράρχηση των στόχων και η δομή του προγράμματος είναι γενικά σωστή. Έτσι θα ήταν δομημένο και το πρόγραμμα ενός αριστερού μετωπικού σχήματος που θα διεκδικούσε την εξουσία, σαν κι αυτού που κι εμείς και άλλες δυνάμεις επιδιώκαμε. Από την άποψη όμως της κρισιμότητας, το πρώτο και το τρίτο σκέλος, για διαφορετικούς λόγους το καθένα, δεν είναι «της παρούσης» να τεθούν στη βάσανο της κριτικής δοκιμασίας. Όχι γιατί δεν υπάρχουν απουσίες (όπως επισημαίνει ο σ. Μαυροειδής σε σχετικό του προ ημερών σημείωμα) ή μινιμαλισμοί ούτε γιατί δεν υπάρχουν ενστάσεις για το χαρακτήρα και το βάθος των μεταρρυθμίσεων που εισηγείται το πρόγραμμα, κάθε άλλο.

Αλλά γιατί εκεί που θα κριθεί το πρόγραμμα του Σύριζα, εκεί που θα δοκιμαστούμε, σε τελική ανάλυση, όλοι στην αριστερά, είναι το δεύτερο σημείο: στο κατά πόσο η αριστερή κυβέρνηση και το λαϊκό κίνημα θα μπορέσουν να βάλουν ένα φρένο στην περιδίνηση της ύφεσης, θα υπάρξει διέξοδος σωτηρίας της χώρας και του λαού. Θα γίνουν τα πρώτα αναγκαία βήματα ανασυγκρότησης, ώστε η κοινωνία να συσπειρωθεί γύρω από την αναγκαστικά τιτάνια προσπάθεια οικοδόμησης ενός παραγωγικού μοντέλου έξω από τον υπαρκτό νεοφιλελευθερισμό, που θα βάζει μπροστά τις λαϊκές και κοινωνικές ανάγκες. Ενός προτύπου, το οποίο μπορεί και πρέπει να πειραματιστεί με μορφές αυτοοργάνωσης, αυτοδιαχείρισης και εργατικού ελέγχου.

Πώς απαντά το πρόγραμμα του Σύριζα στο ζήτημα αυτό; Μια παράγραφος του προγράμματος είναι χαρακτηριστική και – αντίθετα μ’ αυτούς που πιστεύουν ότι πολλοί μέσα στο Σύριζα βρίσκονται σε αφασία – ενδεικτική της ορθής γενικά επίγνωσης των πραγμάτων, τουλάχιστον στους κύκλους εκείνους που έχουν τον πρώτο λόγο στα ζητήματα της οικονομίας. Λέει ο Δραγασάκης: Για το διάστημα της κρίσης, θα κινηθούμε (εννοεί στο πλαίσιο της δημοσιονομικής εξυγίανσης) μ’ έναν κανόνα «ειδικού σκοπού», επιδίωξης πρωτογενούς ισοσκελισμού χωρίς να συνυπολογίζονται τα τοκοχρεολύσια ΚΑΙ οι δημόσιες δαπάνες.

Τις οποίες θεωρεί (και ορθότατα) αποφασιστικής σημασίας για την προσπάθεια ανάκαμψης. Θα ήταν βεβαίως ιδιαιτέρως χρήσιμο να δινόταν μια ένδειξη ποσοτικοποίησης του ύψους των δημόσιων δαπανών που κρίνεται εκ μέρους του Σύριζα επαρκές για το στόχο της ανάκαμψης. Και ενδεικτικό ίσως για το εύρος και τα όρια της διαπραγματευτικής του γραμμής. Ας είναι.

Ουδείς – και πάντως όχι ο γράφων – μπορεί να διαφωνήσει, ίσα-ίσα αυτό υποστηρίζουμε εδώ και καιρό, ότι καμία ουσιαστική διέξοδος από τη σημερινή κοινωνική και οικονομική τραγωδία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς γενναίο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, συνοδευόμενο βεβαίως από πολιτικές, μεταξύ των οποίων κρίσιμο ρόλο έχουν όσες συνδέονται με τον πιστωτικό τομέα, που θα ενεργοποιήσουν τις παραγωγικές δυνάμεις, στο πλαίσιο της «μεικτής» αυτής οικονομίας που περιγράφει το πρόγραμμα του Σύριζα.

Σε ποια βασική παραδοχή στηρίζεται αυτό το πρόγραμμα; Στο ότι θα καταστεί δυνατή η επίτευξη ενός – έστω και προσωρινού, με την έννοια ότι είναι κρίσιμης σημασίας η παράμετρος του χρόνου που θα πρέπει να κερδηθεί - αξιοπρεπούς συμβιβασμού με την ευρωζώνη. Στο ποντάρισμα ότι λόγω της σημερινής ασταθούς ευρωπαϊκής και διεθνούς ισορροπίας: α) ότι δεν θα τραβηχτεί το σωληνάκι, διαφορετικά θα πρόκειται για φασιστική εκτροπή (Δραγασάκης στο Δρόμο 9/6), β) θα ολοκληρωθεί εκ μέρους του Ε.Μ.Χ. η χρηματοδότηση για την αναγκαία ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, γ) θα γίνει όχι μόνο αποδεκτός ο βαθμός χαλάρωσης της δημοσιονομικής προσαρμογής που προϋποθέτει το πρόγραμμα του Σύριζα αλλά και θα υπάρξουν περαιτέρω μεταβιβαστικές πληρωμές για την απαραίτητη τόνωση των δημόσιων επενδύσεων. Αλλιώς μιλάμε πράγματι για μια «άλυτη εξίσωση» (Αλ. Τσίπρας, στην εισηγητική του ομιλία κατά την παρουσίαση του προγράμματος).

Ας ευχηθούμε ότι οι σ. του Σύριζα έχουν δίκιο. Κι εμείς ας προετοιμαζόμαστε για πορείες και μαχητικές διαδηλώσεις έξω από τη γερμανική πρεσβεία. Κι ας ελπίσουμε ότι κάπου μέσα στα ντουλάπια της Κουμουνδούρου είναι καλά φυλαγμένο το plan Β΄. Δικαιούμαστε παρ’ όλα αυτά – σε απόλυτη μάλιστα συνήχηση με τις αγωνίες που καταθέτει καθημερινά σχεδόν ο «παράξενος ψευδωνυμογράφος» της iskra – και να αγωνιούμε και να νοιαζόμαστε όλοι εμείς, που μέσα στα δυσκολότερα χρόνια του νεοφιλελεύθερου χειμώνα, μαζί με πολλούς ακόμη σ. του Σύριζα, προσπαθούσαμε να κρατήσουμε ανοιχτή τη χαραμάδα της άνοιξης. Και γι’ αυτό σήμερα, ακόμη πιο αποφασιστικά, οφείλουμε να επιμένουμε και να καλούμε συναγωνιστικά τις δυνάμεις του Σύριζα: να κάνουμε ακόμη πιο ευδιάκριτες τις κόκκινες γραμμές, να προετοιμαστούμε επειγόντως εμείς και να προετοιμάσουμε το λαϊκό παράγοντα για τις συγκρούσεις που έρχονται. Χαμένη μάχη άλλωστε είναι μόνο αυτή που δεν δίνεται. Και τη μάχη θα τη δώσουμε – θέλουμε δεν θέλουμε - από διπλανά μετερίζια.