Πολιτική σκέψη και πολιτισμική μνήμη «υπό ανακατασκευή»

Για το βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη «Η τυραννία του αυτονόητου», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις των «Ενθεμάτων» της Αυγής  

Του Κώστα Καραβίδα

Νικόλας Σεβαστάκης, Η τυραννία του αυτονόητου. Σχόλια για τον ψυχισμό της εποχής, Εκδόσεις των «Ενθεμάτων» της Αυγής, 2012, σελ. 288

Στοχασμό γύρω από τους σωρούς των ιστορικών ερειπίων έχει δώσει αρκετό μέχρι σήμερα η πολιτική και λογοτεχνική γραμματολογία των κρίσεων. Από τις γοητευτικές περιδινήσεις του flaneur Μπένγιαμιν μέχρι τα Σταφύλια της οργής του Στάινμπεκ και από τον συντετριμμένο Καρυωτάκη μέχρι τον αγωνιώδη Κώστα Παπαϊωάννου, τα κείμενα που εφάπτονται των μεγάλων κρίσεων, με το νόημα που αποκτά η λέξη κρίση όταν πραγματώνεται ιστορικά, ενέχουν ταυτόχρονα διαπιστωτική και υπερβατική διάσταση. Οι «γραφές των κρίσεων», αν μας επιτρέπεται ο μάλλον αδόκιμος όρος, έρχονται πάντα από μακριά και συνήθως καταλήγουν επίσης πολύ μακριά. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η πολιτική και κοινωνική σκέψη αλλά και η πολιτισμική μνήμη, λειτουργώντας υπό πίεση, σε καιρούς ιστορικής συμπίεσης, απελευθερώνονται δημιουργικά.

Ίσως γιατί η κρίση υποχρεώνει τον στοχασμό να τοποθετηθεί ανοιχτά, χωρίς μισόλογα και τερτίπια. Τον απαλλάσσει από το μαρτύριο του καθωσπρεπισμού, της λείανσης των γωνιών, της άμβλυνσης των παθών και της ασφαλούς πεπατημένης, μεταφέροντάς τον στο γοητευτικό πεδίο του αγνώστου.

Απέναντι στη φιλελεύθερη καπιταλιστική δυστοπία

Ανάλογο παράδειγμα γραφής συνιστούν και τα κείμενα του Νικόλα Σεβαστάκη (1964), καθηγητή Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ, που περιλαμβάνονται στο πρόσφατο βιβλίο του με τον ευφυή και πολεμικό τίτλο Η τυραννία του αυτονόητου. Πρόκειται για κείμενα δημοσιευμένα επάνω στην άψη της επικαιρότητας. Όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας στο εισαγωγικό του σημείωμα, «σε τέτοιες περιστάσεις η γραφή δυσκολεύεται να πάρει τις αποστάσεις της, να σεβαστεί τα πρωτόκολλα των καλών τρόπων και των φιλοφρονήσεων». Αντίθετα, ο ρόλος που αναλαμβάνει δεν απέχει πολύ από εκείνον ενός ανιχνευτή του πρόσφορου εδάφους για την ανάπτυξη «ριζοσπαστικών πολιτικών του πνεύματος», για να χρησιμοποιήσουμε πάλι την ορολογία του συγγραφέα. Ο Νικόλας Σεβαστάκης με την Τυραννία του αυτονόητου αναδεικνύεται σε χαρτογράφο των κοινωνικών τόπων που οραματίζεται η αριστερή σκέψη κόντρα στην καπιταλιστική, νεοφιλελεύθερη και εθνικοφιλελεύθερη, δυστοπία. Και παράλληλα, σε παλμογράφο των ρυθμών του σύγχρονου ψυχισμού, ανιχνεύοντας όλες τις παράξενες διαδρομές που η κρίση υποχρεώνει να διανυθούν.

Στην Τυραννία του αυτονόητου, επιλογή από την αρθρογραφία του συγγραφέα την τελευταία τετραετία στα «Ενθέματα» της κυριακάτικης Αυγής, το Rednotebook, την Εποχή και την Ελευθεροτυπία, στο στόχαστρο  τίθεται η περίφημη «κοινή λογική» στην οποία ομνύουν με ύφος κακόφωνης χορωδίας, ομού, φιλελεύθεροι της Δεξιάς και φιλελεύθεροι της Αριστεράς. Η επίκληση του αυτονόητου, αυτή η παραπλανητική συνθήκη του σύγχρονου καθημερινού στοχασμού (;) αφυδατώνει την πολιτική σκέψη, περιορίζει το πεδίο των ιδεών στην πεζότητα και το εφήμερο, απονευρώνει τον δυναμισμό των αναζητήσεων.

Κείμενα ιδεολογικής εμπροσθοφυλακής

Ο συγγραφέας εκκινώντας από αριστερή αφετηρία, αλλά και χωρίς να διστάζει να ελέγξει την Αριστερά, καταπιάνεται με τους politically correct όρους της δημόσιας συζήτησης. Η πολεμική του απέναντι στον φιλελευθερισμό δεν είναι εμπαθής και μισαλλόδοξη αλλά τεκμηριωμένη και στηριγμένη σε εργαλεία της πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας. Οι πολλαπλές πρακτικές εφαρμογές του φιλελευθερισμού, ο ατομικός αναχωρητισμός, η καχυποψία ως προς τις δυνατότητες κοινοτικής οργάνωσης της ζωής, οι αναζητήσεις της προσωπικής ευτυχίας, ο νεοσυντηρητικός υλισμός, ο ηθικοπολιτικός αμοραλισμός, τίθενται στο επίκεντρο της προβληματικής του Σεβαστάκη που περιγράφει όλο το πλέγμα της «παθολογίας του φιλελευθερισμού». Με έντιμο τρόπο δείχνει πως στις ιδεολογικές εγκολπώσεις του φιλελευθερισμού περιλαμβάνονται οι μεγαλύτερες και βιαιότερες ακρότητες του σύγχρονου δημόσιου λόγου. Όσο και αν οι γκουρού της συναίνεσης διατείνονται ότι τα τραγικά αδιέξοδα της Μεταπολίτευσης έχουν τη ρίζα τους στην ιδεολογική υπεροχή της Αριστεράς, η κριτική και συνθετική ανάλυση του Σεβαστάκη διαψεύδει αυτόν τον ισχυρισμό ως παραπλανητικό.

Τα κείμενά του είναι παρεμβατικά, ίπτανται της επικαιρότητας και προσφέρουν ένα κριτικό αφήγημα της ολοκληρωτικής κρίσης. Κείμενα που θρέφουν τη σκέψη διακονώντας έναν παραμυθητικό και θεραπευτικό, τολμώ να πω, λόγο. Κείμενα, τέλος, που δίνουν με γενναιότητα την μάχη των ιδεών από θέση εμπροσθοφυλακής.

Όπως γράφει εύστοχα στον πρόλογο του βιβλίου ο Στρατής Μπουρνάζος, «τα γραφτά του, φλογερά και ταυτόχρονα στοχαστικά, αποφεύγουν τόσο τη χλιαρότητα, τον ισορροπισμό και τη συμβατικότητα (τόσο γνώριμα στον ακαδημαϊκό χώρο) όσο και μια άγονη πλειοδοσία της οργής και της αγωνιστικής κοινοτοπίας (εξίσου γνώριμη στον μη ακαδημαϊκό χώρο)».

Τα «Ενθέματα», όπως και το ηλεκτρονικό Rednotebook, αποτελούν σήμερα τους πιο συγκροτημένους κοινωνικούς τόπους της μάχης για την ιδεολογική ηγεμονία των αριστερών ιδεών. Έχουν κατορθώσει, στο μέτρο που τους αναλογεί, να συσπειρώσουν έναν πόλο της ριζοσπαστικής αριστερής διανόησης, ποικίλων αποχρώσεων, αφού άλλωστε μόνο ως πολύχρωμο ψηφιδωτό μπορεί να υπάρξει η αριστερή σκέψη. Το βάρος που έπεσε, ειδικά στα «Ενθέματα», μετά το κλείσιμο του Πολίτη και του Αντί, είναι αναμφισβήτητα τεράστιο. Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στον Στρατή Μπουρνάζο, τον Δημοσθένη Παπαδάτο και τις ομάδες τους για την αθόρυβη και ουσιαστική δουλειά τους σε έναν μάλλον παραμελημένο (από την κομματική Αριστερά) και κρίσιμο τομέα. Αναμένουμε με ενδιαφέρον την εκδοτική τους συνέχεια.

To κείμενο αναδημοσιεύεται από το δέκατο τεύχος περιοδικού ΜΟΝΟ, που κυκλοφορεί σε περίπτερα και κεντρικά βιβλιοπωλεία